Het echte probleem niet: lokale chaos?

Op landelijk niveau kunnen we dan wel een minister krijgen die overzicht houdt op zaken als cybersecurity, privacy, en digitale infrastructuur. Maar wat gebeurt er lokaal, bij onze gemeenten en andere lokale overheden? Hier zit misschien wel het echte probleem, want de realiteit is dat het digitale landschap op lokaal niveau vaak een chaos is. Neem bijvoorbeeld de resultaten van ons recent benchmarkonderzoek.

85% van de websites van lokale overheden voldoen aan 6 of meer van de 12 kritische onderzoeksonderdelen niet.

Hoe komt dit? Er draaien gemiddeld 40 websites of webapplicaties waar inwoners en ondernemers gebruik van maken per gemeente, waterschap, provincie of andere overheidsorganen. Dat komt, omdat elke vakafdeling of projectteam zijn eigen website of applicatie aanschaffen, implementeren en publiceren. In algemene zin blijkt dat op lokaal niveau er weinig tot geen centrale aansturing of beleid is vastgesteld op al deze webomgevingen.

• Het beheer? Onduidelijk.
• Governance? Afwezig.
• Accountability? Tja, niemand durft het te zeggen.

Er is simpelweg geen gecoördineerde digitale strategie en al zeker geen handhaving op lokaal niveau van deze strategie.

Te veel chefs, te weinig focus

Wat ik tijdens mijn gesprekken met bijvoorbeeld gemeenten vaak zie, is dat de verantwoordelijkheid voor digitale systemen versnipperd is over verschillende afdelingen. De CISO heeft iets te zeggen over de veiligheid, het hoofd communicatie houdt zich bezig met toegankelijke content en burgerinteractie, de ICT-afdeling is druk bezig met onderhoud, en ga zo maar door. Iedereen is een beetje verantwoordelijk, maar niemand heeft de volledige controle. En dat is precies waar het volgens mij misgaat, wie is er nu centraal per gemeente bijvoorbeeld accountable? Vaak zie ik wel dat de grote websites of webapplicaties goed geborgd zijn in het beleid. Maar dat betekent dus ook dat 30+ omgevingen niet goed geborgd zijn. Dit zou toch niet moeten kunnen?

Als we echt vooruit willen met de digitalisering van onze overheid, hebben we een sterke, centrale rol nodig. Onze staatssecretaris van Digitale Zaken zet al de positieve toon op nationaal niveau, maar dat is niet iemand die zich volledig kan richten op de lokale digitale infrastructuur. We hebben iemand met doorzettingsmacht en mandaat op lokaal niveau nodig om echt iets te veranderen.

Mijn oplossing: benoem een interne toezichthouder voor elke overheid

Daarom stel ik voor: een interne toezichthouder met mandaat binnen elke lokale overheid. Een soort lokale “mini-minister”. Ik noem hem of haar de “CDSO” (Chief Digital Service Officer), die zich volledig richt op het stroomlijnen en handhaven van digitaal beleid van de overheid. Deze toezichthouder zou niet alleen toezien op de naleving van het beleid, maar ook actief bezig zijn met het herschrijven, verbeteren van dat beleid waar nodig en het stopzetten van omgevingen die niet voldoen aan criteria. De CISO kan immers ook een omgeving stoppen als deze niet compliant is, waarom zou een CDSO dit ook niet kunnen? 

Los van de functie is het belangrijkste: deze persoon zou ervoor zorgen dat alles daadwerkelijk uitvoerbaar is binnen de gehele digitale keten.

Stel je eens voor hoe anders het zou zijn als bijvoorbeeld elke gemeente een dergelijke toezichthouder had. Websites zouden geen wildgroei meer zijn van oplossingen met allerlei issues, maar onderdeel van een gecoördineerd digitaal ecosysteem. Privacy- en beveiligingsmaatregelen zouden niet langer een afterthought zijn, maar vanaf het begin integraal onderdeel van elk project. En burgers zouden kunnen rekenen op een consistente, veilige en bovenal toegankelijke digitale informatievoorziening en dienstverlening.

Waarom een minister niet genoeg is?

Nu hoor ik je denken: “Maar wat als die minister van Digitale Zaken komt? Is dat niet genoeg?” Nou, een minister kan veel doen op nationaal niveau, maar de complexiteit van de digitalisering binnen gemeenten vraagt om maatwerk en directe betrokkenheid. Lokale uitdagingen vragen om lokale oplossingen, en dat kun je niet altijd van bovenaf opleggen. Een minister heeft de helikopterview nodig om nationale strategieën te ontwikkelen, maar op bijvoorbeeld gemeentelijk niveau hebben we iemand nodig die de mouwen opstroopt en in de praktijk aan de slag gaat.

Wat als...?

Wat zou er gebeuren als elke gemeente zo’n toezichthouder zou hebben? Zou de wildgroei aan systemen verminderen? Zouden we beter in staat zijn om te voldoen aan de eisen van digitale toegankelijkheid, privacy en beveiliging? Zal het de gemeenschap minder gaan kosten? Mijn inschatting: absoluut.

Het is tijd dat we erkennen dat digitalisering niet alleen een nationaal vraagstuk is, maar ook op lokaal niveau om actie vraagt. Dus ja, als je het mij vraagt, laten we vooral die minister van Digitale Zaken verwelkomen en de staatsecretaris meer power geven. Maar laten we tegelijkertijd zorgen dat we op lokaal niveau mensen hebben die echt verantwoordelijkheid kunnen nemen en de power hebben om zaken echt te veranderen. Met echte mandaat dus. De mensen met deze kwaliteit zie ik elke dag in ons werkveld lopen, maar het ontbeert hen aan tijd en mandaat om succesvol te zijn. Geef hen de juiste mogelijkheden, zodat we echt aan de digitale overheid van de toekomst kunnen bouwen.

Wat denk jij? Moet elke gemeente, waterschap of provincie een toezichthouder krijgen die het digitale beleid aanstuurt en handhaafd over de organisatie heen? Ben je het met me eens of juist helemaal niet? Zo ja, is dan nu de CDSO als functie nu geboren? Ik zie jullie reacties graag tegemoet!